"استفاده از فن آوری نوین در بهبود کیفیت آموزش و پرورش ''

 

 

 

                                     مقدمه

    با  پیشرفت فناوری‌های نوین در کشورهای مختلف، به خصوص در کشورهای پیشرفته و به دنبال آن انفجار اطلاعات در تمام بخش‌های مختلف جوامع، پاسخگویی با شیوه‌های سنتی، دیگر جوابگوی انسان‌ها در زمینه انتقال سریع اطلاعات نبوده و لذا نیاز به شیوه‌های جدیدتر به شدت احساس می‌شد.مسلما" یکی از مهم ترین ارکان پیشرفت هر جامعه، آموزش و پرورش آن جامعه است و تجربه نشان داده که چگونگی وضعیت آموزش و پرورش در کشورهای مختلف، در مسیر رشد و یا انحطاط هر کشور در طول حیات تاریخی آن، تاثیرگذار است. جامعه پیشرفته، قطعا" از سیستم آموزشی مدرن و مترقی برخوردار است و این سیستم مترقی، مسلما در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی مذهبی و اخلاقی تاثیرگذار است.

  می‌توان گفت داشت که در آستانه قرن دانش و اطلاعات، هر نوع برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری و در مجموع هر نوع فعالیت حیاتی معقول، بدون کاربرد اطلاعات (به روز) و سازماندهی اطلاعاتی بر مبنای فناوری‌های جدید در امر اطلاع‌رسانی، امری به دور از واقعیت‌های جامعه جهانی یا به عبارت دیگر "دهکده جهانی " خواهد بود. در عصر فنون جدید تبادل اطلاعات، هر نوع فعالیت ارتباطی به منزله یک سرمایه ملی و در حکم پشتوانه‌ایی برای نیل به اهداف برنامه‌های توسعه و نهایتا استقلال و خودکفایی کشورها محسوب می‌شود، بنابراین باید پذیرفت که بزرگراه‌های اطلاعاتی زمینه‌ساز بستری مناسب برای توسعه کشورها هستند و جوامعی که از این امکانات محرومند، عملا قدرت مانور تجاری و علمی خود را تا حد قابل توجهی محدود می‌بینند. در هزاره سوم، فن آوری اطلاعات و ارتباطات ICT ، به عنوان عمده ترین محور تحول و توسعه در جهان منظوره شده و دستاوردهای ناشی از آن نیز چنان بازندگی مردم در جنبه های مختلف عجین گردیده است که روی گردانی و بی توجهی به آن ، اختلالی عظیم را در جامعه و رفاه و آسایش مردم به وجود می آورد. نظام آموزشی نیز به عنوان اساس و پایه نظام آموزش و پرورش از این قاعده مستثنی نمی باشد.

  این تحول به مقتضای شرایط موجود آن دوره ، تغییر محتوا ، روشها و فناوری های آموزشی را به دنبال داشت. امروز نیز ظهور فناوری جدید اطلاعاتی و ارتباطی در عصر اطلاعات[1] ، شکل جدیدی از یادگیری تعاملی ، خلاق و فعال را ایجاد کرده است به نحوی که همه افراد قادرند در هر کجا و هر زمان به اطلاعات مورد نیاز خود دست یابند. توسعه این فناوری ها به قدری چشمگیر و فراگیر است که نمی توان اثرات آن را بر آموزش و پرورش نادیده گرفت. عصرکنونی ، عصر اطلاعات نام دارد. عصری که زندگی بدون اطلاعات میسر نیست. دورانی که اطلاعات درهمه تار و پود زندگی بشر نمایان است و معیارهای پیشرفت و توسعه جوامع بشری توسط اطلاعات و میزان دستیابی به آن معین می گردد.

  امروزه از آموزش و پرورش انتظار می رود تا موجبات یادگیری فعال و مشارکتی را در بین دانش آموزان فراهم آورد. شیوه های آموزشی جاری مسلماً پاسخگوی نیازهای آموزشی متغیر عصر جدید نیست.

  جهانی که در آن به سر می بریم عصر ارتباطات نامیده شده است که از ویژگی های آن توسعه شگفت آور فن آوری اطلاعات و ارتباطات و فراگیرشدن شبکه جهانی اطلاعاتی، جهت افزایش سرعت و کیفیت در ارائه خدمات با مطلوب می باشد. این فن آوری ابزار خلق و انتقال دانایی و تصویرگر اجتماع آرمانی برخوردار از دانش یعنی جامعه دانایی محور بر شمرده می شود. از این رو نقش این فن آوری نوین در حوزه آموزشی حداقل به اندازه تحولی است که اتومبیل در صنعت حمل و نقل بوجود آورده است. (عبادی، 1382: 84)

   با توجه به سرعت فزاینده از قبیل جهانی شدن ، ورود به جامعه اطلاعاتی و گسترش شبکه ها و رسانه ها ی ارتباط جمعی جهانی که نوعی تغییر و تحول محسوب می شود روبرو می باشد .شیوه های نوین آموزشی به عنوان بخشی از فرایند آموزش و یادگیری در نظر گرفته شود، برنامه های آموزشی آشنایی با رایانه و شبکه جهانی اینترنت و یا رسانه های تاثیر گذار بر حیات علمی انسان دارد.

  مطالعات انجام شده نشان می دهد که دانش آموزانی که به شبکه جهانی اینترنت دسترسی دارند ، از عملکرد بهتری برخوردارند . در مطالعه ای که به وسیله ی مرکز فناوری های ویژه کاربردی انجام شده است ، اهمیت کاربرد اینترنت را مورد بررسی قرار داده و تاثیر آن را بر یادگیری دانش آموزان در کلاس درس ارزیابی کرده است. در این مطالعه ، عملکرد 500 تن از دانش آموزان پایه های چهارم و پنجم ابتدایی در 7 مدرسه شهری مورد مقایسه قرار گرفت. نیمی از آزمودنی ها در مطالعه حاضر ، به اینترنت دسترسی داشتند و نیمی دیگر به این فناوری جدید دسترسی نداشتند. (حسینی، 1384: 3-5)

 فناوری جدید اطلاعات در نظام آموزش و پرورش   :  

   یکی از مشکلات مهم و اساسی در نظام آموزش و پرورش خصوصاٌ در کشور ما، به کار نگرفتن روش های تدریس نوین در آموزش است. به همین سبب کیفیت آموزشی از سطح مطلوب برخوردار نیست و دانش آموزان علاقه زیادی به تحصیل نشان نمی دهند. یکی از دلائل آن عدم آشنایی معلمان با روش های نوین تدریس در ادبیات فارسی است.

   پیشرفت روز افزون علوم و تحقیقات گوناگون در حیطه های مختلف حاکی از آن است که اطلاعات بشر روز به روز افزایش می یابد و مطالب جدیدی به دست می آید.امروزه هر فرد بشر ناچار از استفاده یافته های جدید است .

  از دیر باز انتظار از آموزش و پرورش آن بوده که انسان های فردا را تربیت کند و نسل امروز را برای زندگی در جامعه ی فردا آماده سازد. بنابراین ضرورت دارد برنامه ریزان و سیاست گذاران آموزشی، معلمان و مسوولان آموزش و پرورش، الزامات و مقتضیات زندگی فردا را بشناسند تا بتوانند دانش و بینش لازم را در کودکان و جوانان برای فعالیت در جامعه فردا پرورش دهند . (ابراهیم آقا خانی ،1381)

   قرن بیست و یکم، قرن دانایی است. به عبارت دیگر، قرن تغییر از جامعه ی صنعتی به جامعه ی فراصنعتی یا جامعه ی اطلاعاتی است. با رشد و گسترش فناوری اطلاعات، دارائی های ناملموس به ویژه دانش و دانایی، نقش خود را پر رنگ تر کرده و باعث ایجاد ارزش افزوده می گردد.

اگر فرهنگ یاددهی- یادگیری در نظام آموزشی تحول نپذیرد نه تنها ورود فناوری اطلاعات به این نظام ، هیچ گونه تغییر و تحولی را ایجاد نخواهد کرد بلکه به تقویت سنت های محافظه کارانه ی آموزش خواهد انجامید زیرا این فناوری اطلاعات نیست که به تنهایی موجب تغییر می شود بلکه این انسان ها هستند که عامل اصلی تحول ، تلقی می گردند.

  توسعه ی فناوری اطلاعات در نظام آموزشی کارآمد، نه فقط یک انتخاب بلکه یک ضرورت غیر قابل انکار است و گام مهمی در اصلاحات نظام های آموزشی محسوب می گردد.

همان گونه که پیش تر اشاره شد، کاربرد فناوری در آموزش و پرورش باید به نحوی انجام گیرد که تعاملات انسانی مخدوش نگردد و تعلیم و تربیت صرفا" در قالب استفاده از پاره ای دستگاه ها و وسایل مکانیکی خلاصه نشود. (همان )

   در راستای این سیاست، شناسایی ویژگی های آموزش و پرورش کارآ و اثر بخش از اهمیت خاصی برخوردار است ظهور فناوری جدید اطلاعات و نفوذ گسترش آن در ابعاد گوناگون زندگی موجب بروز تحول شگرفی شده است که از آن به منزله «انقلاب اطلاعاتی information revolution» یاد می شود امروزه اهمیت این برنامه و نقش و تاثیر آن در پیشبرد اهداف آموزش بر کسی پوشیده نیست. قطعاً تاثیر فن آوری بر بهبود بهره وری و ارتقاء کیفی بازده آموزشی، استفاده از این علم را ضروری می نماید.

   امروزه اهمیت نظام آموزشی که متناسب با نیازهای فرد و جامعه باشد، بیش از همه احساس می شود. حسینی ، 1385 : 4 )

  در دنیای تعلیم و تربیت آنچه که اهمیت دارد آن است که نظام آموزش هر کشور یک محیط یاددهی- یادگیری پویا، به روز و در دسترس برای هر شهروندی را فراهم می نماید. وقتی به تاریخچه تعلیم و تربیت می نگریم می بینیم که اکثر کشورهای دنیا چنین محیط و نظامی را برای فراگیران در هر رسته و گروهی مهیا نکرده اند و علت آن نیز بیشتر دلبستگی و وابستگی بیش از حد نظام های آموزشی به روش های آموزش سنتی بوده است و شاید بعضی بر این تفکر باشند که استفاده از ابزارها و ابزارهای فن آورانه در آموزش و پرورش کاربردی ندارد و به سازمان های صنعتی- تجاری، نظامی و ... مربوط می شود.(شعبانی،1384: 94)

  در مورد به کارگیری IT در آموزش و پرورش بحث‌های زیادی شده و عموماً از IT به‌عنوان یک ابزار تکنیکی برای بالابردن سطح آموزش سخن رفته است. این امر نکته روشن و قابل توجهی را پیش روی ما قرار می‌دهد که نیاز مبرم به پیشرفت و حرفه‌ای شدن معلمان در زمینه IT دارد.

  نظام نوین آموزش و پرورش، برای برقراری هر چه بیشتر ارتباط بین معلم و متعلم و تاثیر گذاری بهتر نظام آموزشی به منظور دست یابی به اهداف تعیین شده خود، علاوه بر توجه بر محتوای آموزش، در تلاش است تا با استفاده از راهکارهای مختلف و توجه بیشتر بر عناصر آموزشی، اعم از بازنگری در فلسفه آموزش و پرورش، بازخوانی نقش‌های آموزشی مدارس و نحوه تعامل معلم، مسئولان مدارس و محیط یادگیری دانش آموز، توجه به استفاده از ابزارهای نوین و تکنولوژی‌های جدید همانند فن آوری‌های اطلاعاتی، تحول در برنامه ریزی درسی و مدیریت آموزشی و نظایر آن این نظر را تحقق بخشد.( گروه پژوهشی مدیریت، آموزش و منابع انسانی ، 1386)

   پدیده نوی فناوری اطلاعات و تأثیری که بر جنبه های گوناگون زندگی داشته به ظهور برخی تحولات بنیادی در روابط جوامع بشری منجر شده است. این پدیده با سرعتی چشمگیر خواسته های بشر را تحت تأثیر قرار داده و نیازهای جدیدی را به وجود آورده است.

   فناوری اطلاعات، دانش، مهارت و یا روش فنی در بهره مندی از اطلاعات می باشد. توسعه روزافزون افزارهای مبتنی بر این فناوریها و سرعت فراوان تطبیق آن با نیازمندیهای انسان، موجب شده تا شکل جدیدی از محیط یادگیری و تعاملی خلاق، فعال و فراگیر ایجاد شود.

روش یادگیری الکترونیکی

   یادگیری الکترونیکی زاییده چرخه تحولات سریع و رو به گسترش فناوری‌های نو به مفهوم واقعی آن است. تاکنون تعاریف متفاوتی از یادگیری الکترونیکی ارائه شده است. یادگیری الکترونیکی به وسیله اینترنت صورت می‌گیرد، با جدیدترین اطلاعات همراه است و مجموعه‌ای از روش‌های آموزشی را در برمی‌گیرد (آموزش‌های مجازی، همکاری دیجیتال، شبیه‌سازی‌)

  این نوع یادگیری که به استفاده از تکنولوژی آموزشی اشاره دارد. تأکید می کند که در فضای مسقف کلاس درس، معلمان از رسانه های سنگین آموزشی اعم از رایانه های عمومی، شخصی، سی دی ها، دیسکت ها، سایت های اینترنت، ایمیل و حتی نانو فناوری در فرایند یاددهی استفاده کنند تا یادگیری را تسهیل کرده و موجبات ارتقاء سطح علمی فراگیران را فراهم آورند. این روش یادگیری برای شاگردان از آن جهت کارآمد و اثربخش است که بازدهی تحصیلی و فعالیت آموزشی آنان و عملکرد و تدریس و رفتار کلاسی معلمان را بهبود می بخشد.

 آموزش الکترونیکی:

  در برخی تعاریف آموزش الکترونیکی به سه دسته اصلی شامل: یادگیری شخصی، یادگیری جمعی و کلاسهای مجازی تقسیم شده است :

الف- یادگیری شخصی : در یادگیری شخصی، فرد رشته مورد علاقه خود را انتخاب و در اینترنت به جستجو و تحقیق در باره آن می‌پردازد.

ب- یادگیری جمعی: در یادگیری جمعی نیز سعی بر استفاده از ابزارهای مختلفی چون سالنهای تبادل نظر و گفتگوی اینترنتی است. دانشجویان به طور همزمان در اینترنت حضور یافته و در مورد موضوعات درسی و یا تمرینها و تحقیقات ارایه شده از طرف استاد به بحث و تبادل نظر می‌پردازند.

 ج-کلاسهای مجازی: از کلاسهای مجازی به عنوان بهترین و موثرین شیوه آموزش الکترونیکی نام برده شده است. در این روش معلم و شاگرد تصویر یکدیگر را رویت و تبادل نظر می‌کنند.

فناوری اطلاعات این امکان را می دهد که هر خودش مطالب را یاد بگیرد . در حقیقت وابستگی فرد را به معلم خود کم می کند و حتی می تواند در برخی موارد حذف کند . این موضوع خصوصاٌ در مناطقی که به دلایل جغرافیایی یا به خاطر هزینه های بالا امکان فرستادن معلم به مناطق دور(نظیر روستاها)وجود ندارد ، این شیوه بسیار مناسب است . البته باید توجه داشت که بهترین روش ممکن در حقیقت همان کلاس های آموزش مجازی است که حضور معلم همچنان محسوس است

تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی

  یکی از ویژگیهای مهمی که پدیده فناوری اطلاعات و ارتباطات از آن برخوردار است ،‌اینست که باعث می‌شود ارتباط انسان با انسان ، همچنین انسان با محیط تسهیل یافته و ارتقاء یابد . فناوری اطلاعات و ارتباطات به دلیل قدرت تحول‌پذیری و توانایی برقراری ارتباط پویا که می‌تواند با دانش‌آموزان داشته باشد ، از نقش مهمی در انتقال دانش برخوردار است . درباره تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات درحوزه تعلیم و تربیت دو دیدگاه وجود دارد . رویکرد اول که به رویکرد اصلاح‌گرا نام گرفته ، براین باور است که اثر فناوریهای جدید ( اطلاعات و ارتباطات ) بر آموزش و پرورش تدریجی بوده و این پدیده باعث می‌شود که آموزش به شیوه سنتی ، تنها به گونه‌ای کارآمدترانجام شود . بعبارت دیگر ICT باعث تسریع اصلاحات در آموزش و پرورش می‌شود . در کنار این رویکرد ، رویکرد تحول‌گرا مطرح است که معتقد به تحول‌زایی ICT در آموزش و پرورش می‌باشد و بر این باور است که فناوری اطلاعات و ارتباطات ، ابزارها و حتی خط‌مشی‌ها و اهداف تعلیم و تربیت را به صورت اساسی تغییر داده و متحول می‌کند .

فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه تعلیم و تربیت

   فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) را می‌توان به بارانی تشبیه کرد که اگر در جای مناسب ببارد می‌توان باعث رویش و زنده شدن طبیعت شود ولی در صورتی که در جای نامناسب ببارد می‌تواند سبب جاری شدن سیل یا منشاء شکل‌گیری باتلاق شود . ورود این پدیده به حوزه تعلیم و تربیت نیز خالی از این دو نقش نیست . بنابراین لازم است به این نکته توجه شود که پیش از فراهم کردن امکان آمیختگی این دو مقوله باید زمینه‌سازی فرهنگی ـ علمی مناسب برای آن صورت گیرد . اگر اساس تعلیم وتربیت انتقال دانش و آگاهی است و دانش نیز چیزی جز اطلاعات شناخته شده نمی‌باشد ، پس لازم است برای انتقال اطلاعات به مهارتهای مناسب برای این منظور توجه کرد . فناوری اطلاعات و ارتباطات در طی زمانی کوتاه ، توانسته است به یکی از اجزای اساسی تشکیل‌دهندة جوامع مدرن تبدیل شود بگونه‌ای که در بسیاری از کشورها به موازات خواندن ، نوشتن و حساب کردن ، درک فناوری اطلاعات و ارتباطات و تسلط بر مهارتها و مفاهیم پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان بخشی از هسته مرکزی آموزش و پرورش این جوامع مورد توجه قرار گرفته است . ( به نقل از دانیل معاون مدیر کل در امور آموزش و پرورش یونسکو ).

 در حوزه تعلیم و تربیت، فناوریهای اطلاعات و ارتباطات مجموعه وسایل و ترکیبات به کارگیری کامپیوتر و برقراری ارتباط است که به اشکال مختلف معلمان، دانش‎آموزان، فرایند یادگیری و گستره بالایی از فعالیتهای آموزشی را مورد حمایت قرار می‎دهند.( ابراهیمی ، 1377)

 تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی

  اگرچه که تعاریف متعددی در رابطه با برنامه درسی وجود دارد. اما در تعریفی ابتدایی و ساده می‌توان آنرا عبارت از موضوعات و مواد درسی دانست که باید توسط معلم به دانش‌آموزان تدریس شود . در این رابطه الکساندر و سیلور   برنامه درسی را نقشه‌ای دانسته‌آند که در آن فرصت‌های مناسب یادگیری برای رسیدن به هدفهای کلی و جزئی مربوط به آن برای جمعیت معین فراهم می‌شود( زرگر ،1380)

  دکتر شریعتمداری معتقد است که کلیه تجربیات ،‌ مطالعات ، بحث‌ها ، فعالیتهای گروهی و فردی و سایر اعمالی که شاگرد تحت سرپرستی و راهنمایی مدرسه انجام می‌دهد ، برنامه درسی نام دارد. ( سرکار آرانی ، 1381)

  برنامه درسی را می‌توان دستور کار آموزش دانست ، آن طرح کلی و کلان فعالیت آموزشی است که محتوای دوره ،‌ انتظارات یا خواسته‌های فراگیران ،‌روش تدریس محتوا ، روشهای تسهیل فرایند یادگیری ، نحوه ارزشیابی میزان یادگیری و حتی چهارچوب زمانی فعالیتهای آموزش را مشخص می‌کند. ( عطاران ، 1381)

  بطور کلی برنامه درسی مشخص می‌کند که چه مطالبی باید آموزش داده شود و این مهم ، چگونه و با چه روشی باید انجام گیرد .

  بررسی روند تحولات برنامه درسی حکایت از این دارد که توجه به برنامه درسی به عنوان یک حوزه تخصصی و بعنوان محصول فرایند برنامه‌ریزی درسی ، عملاً در اوایل قرن بیستم و با انتشار کتاب برنامه درسی توسط فرانکلین بوبیت آ‎غاز شد .(قورچیان ، 1382)

   در طول این زمان تاکنون محتوای برنامه درسی در اثر تحولات گوناگون ، تغییرات بسیاری را پذیرفته و همواره ، در خدمت نظامها و حکومتها برای دستیابی به اهداف و آرمانهایشان بوده است .

برنامه‎ریز آموزشی برای ادغام فنآوری‎ اطلاعات و ارتباطات در برنامه‎ریزی درسی به سه نوع فعالیت می‎پردازد .

 1 – فعالیتهای توسعه‎ای :

- با همکاران درون مدرسه درباره راهبردها و منابعی که ICI را با فضای کلاس درس هماهنگ می‎کند، مشورت می‎نماید.

- از منابع و اطلاعات الکترونیکی به منظور برنامه‎ریزی جهت استفاده از ICI در کلاس درس کمک می‎گیرد و در رابطه با آن به پژوهش می‎پردازد.

- برای بهبود عملکرد معلمان در زمینه استفاده از استانداردهای بکارگیری ICI در کلاس درس، بازخوردهائی را ایجاد می‎کند.

- به منظور یکپارچه سازی (هماهنگ کردن) ICI با فعالیتهای درون کلاس برای رسیدن به خورجیهای علمی، برنامه‎ریزی می‎کند.

- از رویکردهای متنوعی (همچون حرفه‎ای کردن همکاران) برای دسترسی به منابع ICI در سطح کلاس درس استفاده می‎کند.

- اثربخشی استفاده از ICI در واحدهای کار کلاسی را مورد ارزشیابی قرار می‎دهد.

- با نگرشی مثبت، اجازه می‎دهد که دانش‎آموزان، اطلاعات مربوط به نیازهایشان را جستجو کنند. (از طریق منابع ICI) و از ICI به صورتهای مختلف در واحدهای کار کلاسی استفاده می‎کند.

2 – فعالیتهای نوآورانه :

- گفتگوهای تخصصی را با همکارانش فراهم می‎کند تا از طریق راه‎اندازی اینگونه بحثهای مؤثر، گروه منسجمی را در مدرسه بوجود آورد.

- در کارگاه‎‎های آموزشی مربوط به کاربردهای ICI در برنامه درسی شرکت فعال دارد.

- نیازها را شناسایی کرده و براساس آنها منابع شبکه اینترنت را تعیین می‎کند و میزان برخورداری آنها از واحدهای کارکلاسی مناسب را ارزیابی می‎کند.

-راهبردهای مشارکت جویانه و متنوعی را برای ایجاد هماهنگی در بهره‎گیری از ICI بکار می‎بندد.

- دانش‎آموزان را به فعالیتهای چالش انگیز شناختی در زمینه بکارگیری مداوم ICI مشغول می‎کند.

3 – فعالیتهای رهبری :

- کارگاههای آموزشی مربوط به ICI که در آنها موضوعاتی چون نیازهای یادگیری، برنامه‎ریزی درسی و مدیریت کلاس درس هم ردیف شده‎اند را رهبری می‎کند.

- معلمان را در زمینه فعالیتهای تخصصی، هدایت می‎کند.

- بعنوان یک دوست منتقد که اقدام پژوهی را لازمه استفاده از ICI در مدرسه می‎داند، عمل می‎کند.

- ادراکات سطح بالائی از ICT را پرورش می‎دهد تا از این طریق، تفکر توسعه یافته و منظم به همراه ادبیاتی انتقادی مورد حمایت قرار گیرد.

ویژگیهای برنامه درسی که با فناوری اطلاعات و ارتباطات آمیخته شده است :

    پیش از آنکه به بررسی ویژگیهای یک برنامه درسی که با فناوری اطلاعات و ارتباطات آمیخته شده است ، پرداخته شود ، لازم به اشاره است که تحقق چنین برنامه‌ای بدون برنامه‌ریزی مناسب جهت توسعه مهارتها و بالندگی معلمان امکان‌پذیر نیست . به عبارت دیگر ، پیش شرط بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در برنامه درسی اینست که ابتدا معلمان از فنون بهره‌گیری از چنین پدیده‌ای آگاهی یابند . در صورتی که این بسترسازی انجام نگیرد یا بطور ناقص انجام شود ، نمی‌توان امید داشت که ورود فناوریهای جدید بتواند موجب تحول در برنامه درسی و بطور کل فرایند آموزش شود . بلکه ممکن است صدماتی همچون ایجاد فاصله هر چه بیشتر میان معلمان و دانش‌آموزان را سبب شود . .( ابراهیمی ، 1377)

  رویکردها :

   به طور کلی درباره تاثیر ورود فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه تعلیم وتربیت دو دیدگاه وجود دارد. در این‏باره می‌توان به گستره‌ای از آراء اشاره کرد که همه آنها به این نکته قائلند که : اثر فناوری‌های جدید بر آموزش و پرورش ، تدریجی است و این اثر سبب می‌شود که آموزش به شیوه سنتی به گونه‌ای کارآمدتر انجام شود . بر این اساس ICT باعث تسریع اطلاعات در آموزش و پرورش می‌شود. ( رویکرد اصلاح‌گرا )

  در کنار این رویکرد ، رویکرد دیگری وجود دارد که معتقد به تحول‏زایی ICT در آموزش و پرورش بوده و بر این باور است که فناوریهای جدید، ابزارها و حتی اهداف تعلیم و تربیت را به صورت اساسی تغییر داده و آنها را متحول می‌کند. ( رویکرد تحول گرا )

 از جمله کسانی که دیدگاه اصلاح‌گرانه ICT را پذیرفته‌اند ، می‌توان به ماسون  اشاره کرد . او تاریخ شکل‌گیری فناوری جدید را تاریخ یک انقلاب ناکام می‌داند و ایده تحول بنیادی آموزش و پرورش بر اثر فناوری‌های جدید را رد می‌کند . به عبارت دیگر او معتقد است که فناوریهای جدید فرایند تعلیم وتربیت را تسریع می‌کند و نه متحول . در مقابل راست در دیدگاه تحول‌گرانه خود ، معتقد است که فناوری اطلاعات و ارتباطات بر مرزهای ساختاری نظام آموزشی سنتی فائق آمده است .( همان)

در این رابطه بیگم و گرین نیز معتقدند که ورود فناوری جدید به مدارس و محیطهای آموزشی ، صرفاً منجر به کارآمد کردن روش انتقال دانش نشده ، بلکه موجب خلق زمینه‌های جدید اجتماعی ( و اطلاعاتی ) برای یادگیری شده است.(قورچیان ، 1382)

   همچنین رزنیک به سه دیدگاه درباره اینترنت (بعنوان جزئی از فناوری اطلاعات و ارتباطات) اشاره می‎کند:

   به زعم او عده‎ای اینترنت را به عنوان یک راه و روش جدیدی برای آموزش می‎دانند. (در اینجا با تأکید بر رویکرد تحول گرایی ICI در آموزش و پرورش، اعتقاد بر اینست که اینترنت، فرایند آموزش را متحول کرده و اهداف آموزشی و متناسب با آن روشهای آموزش را تغییر می‎دهد.)

  عده‎ای دیگر اینترنت را بعنوان یک پایگاه اطلاعاتی وسیع می‎دانند که برای دانش‎آموزان فرصت کشف کردن را فراهم می‎آورد. (این دیدگاه با تأکید بر دو رویکرد تحول‏گرانه و اصلاح‏گرانه ICI در آموزش و پرورش، اینترنت را ابزاری می‎داند که بوسیله آن دانش‎آموزان امکان خودآموزی و خودمحوری را به دست می‎آورد و در نتیجه آن امکان کشف پدیده‎های علمی،برای آنها فراهم می‎شود. (سرکار آرانی، 1381)

   عده‎ای نیز آنرا بعنوان یک رسانه جدید می‎بینند که فرصت جدید را برای دانش‎آموزان به منظور بحث و گفتگو، مشارکت و همکاری بر روی ساخت‎ها و موضوعات علمی فراهم می‎آورد. (این دیدگاه با تأکید بر رویکرد اصلاح گرانه ICI در آموزش و پرورش، معتقد بر اینست که اینترنت، سبب می‎شود که آموزش به همان شیوه سنتی ولی با ابزاری جدید که فرصت‎های مناسب‎تری را برای دانش‎آموزان فراهم می‎کند، انجام پذیرد.) (Resnick,1996)

  بنابر آنچه گفته شد، توجه به این نکته حائز اهمیت است که در جهان امروز و با وضعیتی که بر اثر حرکت بسوی دهکده جهانی بوجود آمده است. (زرگر ، 1380)

  دیگر رویه‌های سنتی انتقال دانش از طریق متن ،‌ ورقه ، تمرین و مانند آنها نمی‌تواند توجه جوانانی را که در جهان اشباع شده از رسانه‌ها بسر می‌برند را به خود معطوف کند . به نظر ضروری می‌رسد که عناصر اصلی نظامهای آموزشی بویژه معلمان در معرض تحولات آموزشی متناسب با پیشرفتهای جهان امروز قرار گیرند و آگاهی بیشتری از قابلیت فناوری‌های جدید بیابند و به موازات آن راهبردهایی طرح شود که به ورود فناوری‌های جدید به کلاسها و محیطهای آموزشی، منجر به آموزش و یادگیری بهتر شود . و در عمل باعث شود که نقش معلم به عنوان منبع قدرت که اطلاعات در انحصار اوست از بین برود . و نقش او از ناشر اطلاعات به نقش تسهیل‌کننده فرایند کسب اطلاعات تغییر یابد . .( ابراهیمی ، 1377)

 ابزارهای فناوری اطلاعات در امر آموزش

  الف-اینترنت :

  نقطه مرکزی کاربرد فناوری اطلاعات در آموزش اینترنت است .امروزه سایت های بسیاری وجود دارند که می توان با دسترسی به آنها اطلاعات مورد نظر را بدست آورد . همچنین طراحی سایت های آموزشی توسط برخی از موسسات یا حتی دانشگاه ها گامی در این جهت است ..اینترنت به چند روش زیر می تواند برای آموزش مفید باشد که در زیر می آید :

 

1. ایجاد آموزش مجازی که پیشتر درباره آن بحث شد .

2. ارایه اطلاعات مفید به فراگیران در مورد یک موضوع خاص درسی

3. برخی موسسات بین المللی ، رئوس سرفصل مطالب خود را در اینترنت می گذارند . حتی برخی معلمان پیشرو اقدام به قرار دادن برخی سوالات امتحانی خود در سایت های ویژه های شدند . معلمان و فراگیریان هر دو می توانند با استفاده از اینترنت به این نمونه سوال ها دسترسی پیدا بکنند .

4. امروزه بحث کتابهای دیجیتالی هم مطرح است . کتابهای درسی منبع خوبی برای معلمان جهت تدریس به فراگیران در کلاس درس است . در حال حاضر برخی سایت ها نظیر گوگل این کتابها را در اینترنت قرار داده اند .

5. معلمان با جستجو در میان مقالات علمی می توانند آخرین و بهترین روش های آموزشی که در دنیا مطرح شده را یاد بگیرند و در کلاس های خود آن را پیاده کنند . معلمان حتی می توانند با پیوستن به گروه های اینترنتی که وجود دارد ، با یکدیگر در مورد مسایل متنوع آموزشی و آخرین تجربیات خود بحث و تبادل نظر کنند .

ب- وبلاگ:یکی از پدیده هایی که امروزه بواسطه توسطه اینترنت گسترش یافته وب لاگ است . ویژگی های کاربرد آن در امر آموزش عبارتند از( صراف زاده 1384)، :

● دسترسی به مخاطب بیشتر

● بازخورد سریع:وبلاگ به شما امکان میدهد تا بازخورد افکار و اندیشه ها خود را بسرعت دریافت کرده و ارتباط متفاوتی با مخاطبان نوشته های خود برقرار کنید.

●  دسترسی دائمی :با اتصال به اینترنت، در هر لحظه و هر مکان میتوانید به وبلاگ خود دسترسی داشته و نگران از دست رفتن منابع و اطلاعات  پژوهشی خود در فایلها و دیسکهای کامپیوتری نباشید.

ج- کتابخانه های مجازی: کتابخانه های مجازی، دسترسی فوری را به طیفی گسترده ازمنابعی که به صورت فیزیکی موجود نیستند فراهم می کنند. درحالی که کتابخانه های فیزیکی، محدود به زمان و مکان خاصی هستند، کتابخانه های مجازی بدون داشتن موانع فیزیکی، می توانند درهرلحظه ازهرجا و ازطریق یک ارتباط اینترنتی دسترسی به منابع خودرا فراهم کنند. درکتابخانه های مجازی، یادگیری فرایندی مستقل از زمان و مکان می باشد. کتابخانه های مجازی، امکان تفکرخلاق و انتقادی، حل مساله، تصمیم گیری و .. را برای کاربران فراهم می کنند.طراحی کتابخانه مجازی به یادگیرنده کمک می کند تا مفهوم اطلاعات را دریابد. کتابخانه های مجازی می توانند نقشی فراترازتولید و توزیع منابع آموزش داشته باشند. ارائه خدمات مرجع، آموزش ازراه دوربه وسیله پست الکترونیکی یا به صورت پیوسته ازجمله خدمات کتابخانه های مجازی دریادگیری الکترونیکی است( اصنافی ، حمیدی ،1387)

  د-کنفرانس رایانه ای و پست الکترونیکی:

امتیاز عمده پست الکترونیکی و کنفرانس رایانه ای در تعلیم و تربیت و کارآموزی این است که شرکت کنندگان می توانند در هر زمان و مکانی که خودشان بخواهند از آنها استفاده کنند . (به شرط داشتن ترمینال و پایانه)و می توان آیتم ها و موضوعات جالب را از رایانه اصلی به رایانه خود انتقال داد و برای استفاده بیشتر در جاهایی که لازم و مفید است نسخه چاپی تهیه کرد . کنفرانس رایانه ای و پست الکترونیکی رسانه قدرتمند و چند کاره ای برای معلمان و مربیان جهت برقراری تماس با فراگیران خود ، هم در داخل سازمان و هم خارج از آن می باشد . این نوع کاربردهای رایانه امکان برقراری انفرادی بین معلمان و فراگیران را فراهم می کند ، حتی وقتی که برگزاری جلسات چهره به چهره مشکل یا غیر ممکن باشد www.wordnet.princet. )   )

ه-رادیو و تلویزیون:رادیو نخستین و شاید مهم ترین وسیله ارتباط جمعی بود که توانست ارتباطات گسترده ای را در میان انسان ها و در نقاط مختلف جهان برقرار کند و نقش موثری در تبادل اطلاعات و آگاهی ها و افزایش سطح دانش و فرهنگ عمومی مردم ایفا نماید . با ورود تلویزیون حلقه ارتباطات و اطلاعات تکمیل شد ، انتقال اطلاعات و آگاهی و ارتباطات از مرز صوت فراتر رفت و تصویر را همراه خود نموده و در نتیجه دارای جذابیت های فراوانی شد . تلویزیون توانسته است اطلاعات کامل و جامعی را از اتفاقات ، تحولات و رویدادهای جوامع مختلف بشری به صورت کاملاٌ مفید و موثر در اختیار انسان ها بگذارد.( عبادی، 1380 )

  نتیجه گیری :

  یکی از ویژگی های عمده IT که لزوم گسترش آن را در آموزش و پرورش بیش از پیش آشکار می کند، « قدرت همه بینی » یا قدرت بینایی فراگیر آن است. طبیعی است که آموزش و پرورش هر کشوری، گام های اولیه را در آموزش نیروی انسانی بر خواهد داشت. اما آنچه در این آموزش ها مهم است، آگاهی از هدف آموزش و تصمیم گیریهای صحیح است. آگاهی از اهداف، خود نوعی اطلاع داشتن است و تصمیم گیری نیز خود مستلزم داشتن اطلاعات صحیح، دقیق و قابل اعتماد است. ارزش هر تصمیم به میزان آگاهی و سود تصمیم گیرنده بستگی دارد. حال اگر بتوان به شیوه ای مناسب بهترین و ضروری ترین اطلاعات را برای آگاهی از هدف و در نهایت تصمیم گیری در اختیار تصمیم گیرنده قرار داد، طبیعی است که تصمیمات اتخاذ شده  نیز که بر مبنای درایت و آگاهی اتخاذ شده اند، کم ترین معایب ممکن را خواهند داشت. این شیوه مناسب، چیزی جز IT نیست. از این رو، آموزش و پرورش که رسالت سنگین آموزش دانش آموز و پرورش آنها را به عهده دارد، تقریباً بیش از هر سازمان دیگری به اطلاعات مفید، موثق و مناسب نیازمند است؛ زیرا به جرأت می توان گفت که در کشور،  تقریباً هیچ خانواده ای نیست که در بیش از نیمی از عمر خود درگیر مسائل آموزش و پرورش نباشد. در حالی که این رقم در مورد سازمان های دیگر اصلا قابل مقایسه نیست.

 در نتیجه، امکانات و توانایی های بالقوه IT می تواند در حل بسیاری از مشکلات آموزش و پرورش و یا حداقل تعدیل و کاهش آنها مؤثر واقع شود.

  عصر حاضر عصر تغییر از جامعه صنعتی به جامعه فراصنعتی یا جامعه اطلاعاتی لقب گرفته است ، طبیعی است که اطلاعات ، دانش و آگاهی بعنوان اساسی‌ترین دارائیها برای انسانها و جوامع بشری بحساب آید . رشد و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات(ICT) در جامعه امروز به حدی سرعت گرفته است که میزان توجه به آنرا بعنوان مهمترین شاخص توسعه‌یافتگی برای کشورهای در حال توسعه در نظر گرفته‌اند ، و معتقدند که عصر حاضر ، دنیای متفاوتی خواهد بود که راهبری آنرا فناوری اطلاعات برعهده خواهد داشت . ویژگی مهمی که پدیده فناوری اطلاعات از آن برخوردار است اینست که باعث می‌شود ارتباط انسان با انسان و همچنین انسان با محیط تسهیل یافته و ارتقا یابد . فناوری اطلاعات به دلیل تحول‌پذیری و قدرت تاثیر فراوانی که در رشد آموزشی ، فرهنگی ، اقتصادی، امنیت ملی ،‌جهانی شدن و تعدیل مشکلات اطلاع‌رسانی سنتی دارد ، یکی از پویا‌ترین و بحث‌انگیزترین رشته‌های علم و فناوری محسوب می‌شود . البته این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که فناوری اطلاعات(IT) به دلیل ویژگیهای خاصی که از آنها برخوردار است فناوری اطلاعاتی دارای قابلیتهای فراوانی به منظور انتقال دانش ، تسهیل ارتباطات و تعاملات و سرعت بخشیدن به روند رو به رشد توسعه دانش و اطلاعات می‌باشد که البته همه اینها در صورت بهره‌گیری صحیح از این پدیده امکان‌پذیر است .

بر صاحب‌نظران پوشیده نیست که پویایی روش‌های گوناگون آموزشی و اتکای آن بر پایه‌های استوار علمی و حساب شده، در جریان رشد یادگیری و ارتقای سطح فراگیری دانش‌آموختگان، تأثیر عمده دارد و این مسئله نیازمند تلاش متخصصان و کارشناسان این حوزه در تدوین و طراحی و به کارگیری شیوه‌های نوین است.

  امروزه هر فرد بشر ناچار از استفاده یافته های جدید است . از آنجا که در مدارس ما نیز دانش آموزان برای آینده تربیت می شوند و هر ساله مطالب و محتواهای کتابها نیز تغییر می یابد این ضرورت یعنی استفاده از شیوه های نو،جدید و کارا بسیار احساس می شود .  یکی از مشکلات مهم و اساسی در نظام آموزش و پرورش خصوصاٌ در کشور ما، به کار نگرفتن روش های تدریس نوین در آموزش است.آ شنایی با روش های مختلف تدریس می تواند زمینه ای جهت بر خورد متقابل و منطقی با دانش آموزان از یک مجرای ارتباطی صحیح مهیا کند بطوری که همواره تفکر منطقی داشته باشد . آنچه دراین مقاله  آمده ، نگاهی کوتاه و گذرا به روش های نوین تدریس در ادبیات فارسی از جمله یادگیری از طریق همیاری ، شیوه ی نمایشنامه ای، شیوه ی بحث گروهی، الگوی بدیعه پردازی یا نوآفرینی، روش یورش مغزی، الگوی تفکر استقرائی می باشد .امید آنکه مورد توجه واستفاده معلمین گرامی واقع شود .

 پیشنهادات:

- استفاده ازتکنولوژی آموزش مدارس برای ارتقاء کیفیت تدریس معلمان جهت یادگیری آسان و بهتر دانش آموزان از سوی مدیران

-  استفاده از افراد متخصص در پست تکنولوژی یا سمعی بصری مدارس .

- جذب معلمین با مدرک بالاتر در رشته های تخصصی و آشنایی با تکنولوژیهای موجود روز در امر تدریس.

- اطلاع رسانی به معلمان و اساتید در رابطه با آخرین یافته های مربوط به تکنولوژی و روشهای جدید تدریس.

- انطباق نظام سیاست گذاری، برنامه ریزی و تصمیم گیری آموزشی با تحولات نوین جامعه در زمینه ی توسعه ی فرهنگی، سیاسی و تربیتی.

 منابع :

کتب

1- ابراهیمی ، علی ( 1377 )برنامه‌ریزی درسی ( راهبردهای نوین ) . تهران : فکر نو ،‌

2- آقازاده محرم .راهنمای روش های نوین تدریس بر پایه پژوهش های مغز محوری.

3- بهان، کیت و هولمز، دیانا (1377) ، آشنایی با تکنولوژی اطلاعات، ترجمه دکتر مجید آذرخش و دکتر جعفر مهرداد، انتشارات سمت، تهران

4- زرگر ، محمود (1377) اصول و مفاهیم فناوری اطلاعات . تهران : بهینه ،

5- سرکار آرانی ، محمدرضا ( 1381) فرهنگ آموزش در ژاپن . تهران : روزنگار ،‌

6- عبادی،رحیم(1380)،فناوری اطلاعات و آموزش و پرورش،انتشارات موسسه توسعه فناوری مدارس هوشمند

7- عطاران ، محمود  (1381)  جهانی شدن ، فناوری اطلاعات و تعلیم و تربیت . تهران : آفتاب مهر

8- قورچیان ، نادرقلی . فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش . تهران : فراشناختی

مقالات و سایت

9- اصنافی .امیررضا، حمیدی. علی ، نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات درتوسعه آموزش و دانش با تاکید برنقش کتابخانه های مجازی،مجله نما شماره 2دوره

10-  ابراهیم خانی(1381)   ویژگیهای آموزش و پرورش کارا و اثر بخش و تجارب سایر کشورها (ژاپن)در این مورد.

11- انجمن اولیاء و مربیان . خانواده و پیامدهای فناوری اطلاعات . تهران : انتشارات انجمن اولیاء و مربیان ، 1382

 12-  حسینی ، سیده مریم ( 1385) شناسایی تحولات موردنیاز سیستم های یاددهی – یادگیری با توجه به توسعه ICT در دانشگاه ها از دید استادان دانشگاه های آزاداسلامی مازندران سال 85-84 ، پایان نامه جهت دریافت کارشناسی ارشد رشته مدیریت آموزشی.

13- عباسی، محمد رضا(1379)، عناصر ساختاری روش حل مسئله، مجله رشد تکنولوژی آموزشی، شماره5

14-  گروه پژوهشی مدیریت، آموزش و منابع انسانی ، 1386معاونت پژوهشهای فرهنگی و اجتماعی آموزش و پرورش روشها و ابزارهای نوین شماره 15)

15- صراف زاده. مریم (1384)،برخی کارکردهای آموزشی و پژوهشی وبلاگها،مجله نما شماره 22مهر

16- فناوری اطلاعات و ارتباطات(1385)،سایت وزارت نیرو، فناوری اطلاعات صنعت آب و برق،